Cegerxwîn û Shêweyên Zimanê Kurdî

Konê Reş

Qamişlo 01/11/2009  

   Bi helkefta ku berî çend rojan 25 sal di ser koçkirina seydayê Cegerxwîn re derbas bû û ji ber problemên ku di şêweyên zimanê kurdî de hene, bi min xweş e nerîna helbestvanê netewî Cegerxwîn di vê derbarê de bînim ziman

Berî pêlekê min pirtûka wî (Folklora Kurdî) dixwend, a ku di gulana 1988 an de li Stokholmê hatiye çap kirin. Di pêşgotina wî de rastî van baweriyên wî, xwarê hatim. Bi rastî ev baweriyên wî, bi min xweş hatin û hiştin ku ez van gotinan bi ser hev vekim

   Cegerxwîn ê ku çend salan di nav Soranîaxêvan de mabû, probmemên Soranîaxêvan û Kurmancîaxêvan ji nêzîk ve naskiribû, dema ku wî mamostetiya zimanê kurdî di zankoya Bexdayê de dikir.. Xuya ye piştî vegera wî ji Bexdayê bi çend salan, wî ev baweriyên xwe, derbarî herdû şêweyan, di pêşgotina Folklora Kurdî de aniye ziman, anko ji berî 44 salan ve wiha gotiye:

 )Bê gomane ko dewlemendî û mezinahiya zimana bi folklor û rewş û pergala tore, rist û nivîsarên wa ye... Çi zimanê ko folklor û tore têde fireh û mezin bûne, ew ziman, zar, şîwe ji zimanên mezin têne jimartin… Her wekû pêşveçûna dezgeh û jîna civakî jî, yek ji van tiştane, ko ziman pêşve dibin û fireh dikin... Di vê meydanê de zimanê kurdî -zarê kurmancî- gelek dewlemend û mezin û payedare. Ji her nifşî helbeste, lawik, heyran, istiran, serpêhatî, çîrok û liztik dagirtiye..

 Lê pir cihê axîne, ko heta Sedê Bîstan jî, tiştekî hêja di vê meydanê de nehatiye çêkirin, ne hatiye nivîsandin û belavkirin.. Tenê di vê Sedê Bîstan de çend nivişt bi zarê kurmancî li Ermenistana Soviyetî hatine belavkirin. Çawa, ko li nav kurdê Îraqê zarê soranî jî destek niviştên hêja hatine çapkirin. Tenê kurd, pirê kurdan nikarin ji van niviştan kareke hêja bikin, herwekû nikarin bi tevayî rewş û pergala zimanê xwe û folklorên xwe nasbikin. Ji ber ko, Kurd, hemî ne bi şîwakî tevayî dixwînin û dinivîsin. Ji lewra di îro de, gereke bi herdû şîwan hemû nifşên xwendewarî bête çêkirin û gotin û nivîsandin û belavkirin heta, ko rojekê karibin herdû şîwan bikin yek û bighênin hev. Her çiqas şîweyê sorî bi pêş ve herî jî, lê nikarî daxwaza xwendewarên kurd bi pirîtî bicîbînî. Ji ber ko, ne weke şîwê kurmancî dewlimend û fireh e, çawa  ko di hindamek pir biçûk de hatiye givaştin, ko ji sedî bîst kes nikarî jê hîn bibî û daxwazê nadî naskirin.  Belem şîweyê kurmancî, tevlî ko zêde dewlemende û her nifşê tore, helbeste, lawik, heyran, serpêhatî, istiran, çîrok û lîztikan di nav xwe de digrî û ewqas daxwaza jî didî ziman û naskirin û nazik û kêm tevger û kêm tîpe..) Cîgerxwîn, 27/11/1965,  Folklora Kurdî, Stokholim 1988 

   Kurdistan! Ev gotina mezin, ev xewna şêrîn a ku bi mijandina şîrê dayikê re, zimanê wê bi me re mezin bûye.. Peyv û bêjeyên zimanê wê ketiye xwîna me de..  Kurdistana ku bavê min û we bi hisreta bihistek axa wê a azad bûn. Mirin û ev azadiya ku îro li başûrî wê heye, nedîtin.. Pêwîste em li dara zimanê wê bixwedî derkevin, wê darê têr av bikin...  Avdana wê darê ji min û te, tê xwstin.. Hilgirtina wê barê me ye.. Mane Kurdan ji mêj ve gotine; Barê ketî li xwedî ye

   Sebaretî me Kurdan, ne xeme ku roja îro, em du şêweyan û du celebên tîpan, di zimanê xwe de bi kar bînin û herdu celeban standard bibînin... Lê cihê daxê ye ku celebek li ser hesabê celebekî mezin û girs bibe... Em bi hêvî ne ku di paşerojek nêzîk de herdu şêwe bibin yek, herdu şêwe bi yek elfabeyê bêne nivîsandin, em sûdeyê ji herdu, hersê û herçar şêweyan bigrin û yek şêwe ji tev kurdan re berdest bibe

   Di vê biwarê de, ez nikarim di ser Mîr Celadet Bedirxan re biqevêzim, çiko navê wî, bi xurtî xwe tîne bîra min.. De ka em ê li  nîrê zêrîn, li mîr Celadet Bedirxan jî vegeri, bê wî bi dûrdîtina xwe, di derbarî yekbûn û standartbûna zimanê Kurdî de çi ji me re gotiye:
( Yekîtiya miletê kurd bi yekîtiya zimanê kurdî tête pê. Di yekîtiya zimên de gava pêşîn jî yekîtiya herfan e.Yanî ji bona nivîsandina zimanê miletekî, divêt zana û xwendewarên wî miletî bi tevayî ji bona zimanê xwe elfabêyekê bibijêrin û heke di wî zimanî de çend zar hene, zar hemî bi wê elfabayê bêne nivîsandin.) Mîr Celadet Bedirxan, Hawar, hejmar 10, sala 1932 an

   Ziman mîna alê ye, pêwîste yek ala me hebe, yek zimanê me yê netewî hebe, em tev li dor kom bibin, pê biaxivin, pê binivîsin û bi gotin û bêjeyên wî zimanî his û hestên xwe derînin û hez hev bikin.

/ Qamişlo 01/11/2009 

çapkirin