REWŞA ZIWAN, EDEBÎYAT Û ALFABE SER O BEYANATÊ MERKEZÊ PENa KURD

 Nawenda (Merkezê) PENa Kurd

 Bi seserran o ke netewa kurd awankerdişê dewletêka yewbîyaya ra mehrûm menda. No semed ra ziwanê kurdkî de çend dîyalektî bi tarîx û edebîyat û alfabeyê xo yê cîyayan reyde peyda bîyê. Seserra vîstine (20.) de na zafrengênîye sey dewlemendîyêk (zengînî) ameynî dîyayîş. Labelê serranê peyênan de, bitaybet badê ke başûrê welatê ma azad bi û statuya federalîye seba ucayî amey qebulkerdiş ra dima muşkeleyê yewbîyena ziwanî û tesbîtkerdişê yew dîyalekta muştereke bi hawayêko pêt (xurt) kewt rojev.

Merkezê PENa Kurd, a ke endama PENa Mîyannetewî ya û heme parçeyê welatî ra bi desan nuştoxan verara xo de tepîşena, nêşena na perse (muşkule) de bêveng bimano, coka raya umûmî rê beyan kena ke:

1. Heme dîyalektê kurdkî yê ke yenê naskerdiş û wayîrê keresteyê/keleporê tarîxî yê, gerek bi hawayêko azad bîyerê şuxulnayîş, bi taybet (xaseten) dîyalektê rewênî/kehenî (qedîm) yê sey kirmanckî (kirdkî/dimilkî/zazakî), hewramkî (gorankî) û lorîkî, şuxulnayîş û geşkerdişê nê dîyalektan beno sedemê averşîyayîş, geşbîyayîş û zelalbîyayîşê kurdkî.

2. Edebîyat û çapemenîye reyra ewro di dîyalektê kurdkî, yanî kurmanckîya corine (kirdaskî) û kurmanckîya cêrine (sorankî) heme parçeyanê Kurdîstanî de yenê famkerdiş.

3. Badê ke kurdanê Qafqasya (Sovyeta verêne) alfabeya krîlkî ra fek verada û naye reyde înan alfabeya xo kerde qurban seba yewbîyayîşê netewa kurd, coka zî mîyanê kurdan de nika tena di alfabeyî yenê şuxulnayîş: Yew bingeyê alfabeya erebkî ser o (Başûr û Rojhilat de), yew zî bingeyê latînkî ser o (Bakur, Başurê Rojawanî, Ewropa, Rûsya û Komaranê Sovyeta verêne de).

4. Semedo ke cîyayîya gramerî mîyanê dîyalektan de virazîyaya, coka seba tênizdardişê kurmanckîya corine û kurmanckîya cêrine tewr tay gerek yew alfabeya yewbîyaya bîyero ronayîş. Na game bena firsendêk ke edebîyat, ûsulê perwerde kerdene, edet û bawerîyê kurdan çarçeweyêka muştereke de virazîyê.

Badê munaqeşeyê derg û dilayan merkezê PENa Kurd pêşnîyaz kena ke yewbîyena alfabe û rastnuştişê kurdkî ancax şenê bingeyê alfabeya kurdkî ya latînî ser o awan bibê.

Musayîş îngilîzkî û bi hawayêko umûmî cîhano ewroyên de sey yew ziwano sereke înternet û komputere de şuxulnayîşê alfabeya latînî û hîna fonetîkê kurdkî rê asatir bîyena alfabeya latînî, coka alfabeya latînî seba kurdkî hîna asan asena. Heto bîn ra, qerarêdo winasî beno garantîkerdişê asîmîlasyon ra filitîyayîşê kurdanê Bakurî (Tirkiye). Ma zanê ke alfabeya erebkî nêşena şarê kurdî vera sîyasetê dewlete de bisevekno (bipawo/muhafeze bikero). Naye ra teber, ma zanê ke tayê kurdê Başûrî zî zerrî ra amadekarîya xo kenê ke standardkerdişê dîyalekta soranî bingeyê alfabeya latînî ser o eşkera bikerê. Nê eger û hedîseyî seba merkezê PENa Kurd bîyê sedemê tewr muhîmî yê weçînayîşê alfabeya latînî seba hemeyê kurdan.

Bêguman amacê ma o nîyo ke wa edebîyatê ma yo dewlemend, o ke erebkî reyde ameyo nuştiş, mîyan ra wedarîyo û bibo vindî, ney, amacê ma no heyamo modern de, no dewrê gloverbîyena (globalîzm) cîhanî de  averberdiş û newekerdişê edebîyat û zanyarîya Kurdîstanî yo. No awirê ma netîceyê analîzê zanyarîye (tahlîlê ilmî) de vejîyayo meydan û ancax şeno bi yew analîzê zanyarîye reyde bîyero redkerdiş.

Ma venga heme komel û dezgahanê Kurdîstanî danê ke no beyanatê PENa Kurdî bigîrê verê çiman û yew munaqeşeyo ke xirecir û serwişkîya şexsî tede çin ê, bîyero destpêkerdiş.

Ma na bawerîye de yê ke ziwan û edebîyatê kurdkî şenê bibê çimeyê destpêkerdişê heyamê yewbîyene û hetê kulturî û sîyasî ra bibê sedemê serkewtena şarê ma.

Nawenda (Merkezê) PENa Kurd

çapkirin